Wskazówki dla opiekuna osoby po udarze

Dobrze prowadzona rehabilitacja jest jednym z najważniejszych elementów terapii osób, które przeszły udar mózgu. Jak pomóc odzyskać samodzielność najbliższym, którzy muszą odbyć rehabilitację w warunkach domowych? Rad udziela Marta Szlanda-Mikuła, koordynatorka i fizjoterapeutka Centrum Rehabilitacji w Przemyślu.

Od czego należy zacząć? 

– Zanim bliska nam osoba wróci do domu, musimy odpowiednio przygotować dla niej pokój. Wyposażyć go w meble, które nie będą przeszkadzać, a ułatwią codzienne zabiegi pielęgnacyjne i zwykłe funkcjonowanie pacjenta. Temperatura nie powinna być za wysoka, wystarczy 20 stopni Celsjusza. Wysokość łóżka też ma znaczenie, najlepiej by było to około 63 – 65 centymetrów. Jeśli możemy, zainwestujmy w łóżko szpitalne z unoszonym wezgłowiem, a także drabinką i zaopatrzone w kółka, aby móc sprawnie je przesuwać. Stolik czy telewizor i powinniśmy ustawiać po stronie porażonej chorego, pomaga to zapobiegać zespołowi zapominania.

Chorzy leżący wymagają specjalnego postępowania.

– Tak, konieczne jest konkretne postępowanie. Łóżko powinniśmy zaopatrzyć w odpowiedni materac przeciwodleżynowy. Każdego dnia musimy pamiętać o pielęgnacji skóry i odpowiednim jej natłuszczaniu. Jeżeli odleżyny już się pojawiły, koniecznie należy stosować preparaty przeciwodleżynowe. Co godzinę, dwie musimy pomóc choremu w zmianie pozycji, a jeśli to możliwe to najlepiej częściej. Warto zwrócić uwagę, by były to różne pozycje. Na przykład raz leży on wysoko, a raz nisko. Następnie kładziemy go na boku lub w pozycji pochylonej. Jeśli pacjent sam już potrafi zmieniać pozycję, warto zrezygnować z materaca przeciwodleżynowego, ponieważ to że on łatwo się ugina może sprawiać choremu trudności.

Częstym problemem jest sposób ubierania i rozbierania chorego.

– Ubierając i zdejmując na przykład koszulki musimy być ostrożni, aby nie urazić pacjenta. Ubieranie powinniśmy zaczynać od ręki porażonej. Gdy już założymy rękaw, przechodzimy do ręki zdrowej. Podczas rozbierania postępujemy odwrotnie. Najpierw zdejmujemy rękaw ręki zdrowej, ponieważ dzięki temu mamy większe możliwości manewru. Dopiero w drugiej kolejności skupiamy się na ręce chorej. Ta sama kolejność dotyczy spodni. Na porażoną rękę musimy szczególnie uważać. Powoli powinna być usprawniana, ale bezwzględnie trzeba pamiętać, że podczas codziennych czynności nie wolno za nią ciągnąć, ponieważ staw barkowy łatwo podwichnąć. Ważne też, aby bezwładnie nie zwisała. Jeśli pacjent siedzi, również na wózku, powinien mieć jakąś podpórkę. Podczas chodzenia rękę teoretycznie może włożyć do kieszeni, ale gwarancję stabilizacji da orteza.

Jaki najczęstsze błędy popełniają opiekunowie w trakcie rehabilitacji?

– Potocznie uważa się, że dobrym ćwiczeniem dla osób po udarze jest ściskanie piłeczki. A to poważny błąd, ponieważ w ten sposób umacniamy odruch chwytny i z czasem mamy do czynienia z dłonią szponiastą i zwiększenia spastyczności kończyny górnej. Chory wtedy może wziąć jakiś przedmiot, ale otworzyć dłoni, żeby go odłożyć, już niestety nie. Unikać należy też popularnych i wygodnych z punktu widzenia opiekuna podciągów (na przykład trójkątów podwieszanych nad łóżkiem) i poręczy. Chory wtedy podnosi się z łóżka wykorzystując zdrową rękę, co prowadzi do nieodwracalnych odruchów wyprostnych. Nie wolno też przeprowadzać wytężonego biernego rozciągania i prostowania mięśni spastycznych. Mechanizm naprzemiennego działania grup antagonistycznych jest w nich uszkodzony i każdy dodatkowy ruch wywołuje nagły skurcz. Jeśli na siłę staramy się je rozciągać, postępujący skurcz może prowadzić do zerwania włókien mięśniowych. Ważne też, aby choremu po prostu pozwolić odpocząć, zregenerować sił. Jeśli podczas ćwiczeń, chce wrócić do łóżka, nie niecierpliwmy się, to też ma znaczenie usprawniające.

Zmian po udarze nie możemy cofnąć, ale plastyczność ludzkiego mózgu jest ogromna...

– I musimy ją wykorzystać. Rehabilitacja to jeden z najważniejszych elementów terapii. Osoba niesamodzielna z czasem powoli poszerza zakres swoich możliwości, jednak rehabilitacja źle prowadzona może wyrządzić więcej szkody niż pożytku. Wraz z postępami chorego metody rehabilitacji powinny być zmieniane i dostosowywane do jego potrzeb.

Aleksandra Nowotyńska